Xác lập hệ thống nguyên tắc, giá trị rõ ràng

Theo PGS-TS Nguyễn Văn Vũ, Phó trưởng Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia TPHCM), trong khoảng 10 năm trở lại đây, AI phát triển vượt bậc, mở ra kỷ nguyên mới cho nhân loại, nhất là trong lĩnh vực giáo dục. Công nghệ này đang có ảnh hưởng sâu rộng đến những công cụ tìm kiếm, hệ thống gợi ý học liệu, trợ lý ảo, phần mềm chấm điểm tự động trong trường học.

Một mặt, AI mang đến cơ hội đổi mới phương pháp dạy và học, mặt khác cũng tạo nhiều nguy cơ tiềm ẩn qua những đoạn video giả mạo bằng công nghệ deepfake, hệ thống gợi ý nghề nghiệp mang định kiến giới hay một ứng dụng học tập thiết kế gây nghiện… Từ thực tế đó, chúng ta cần một hệ thống nguyên tắc, giá trị và chuẩn mực rõ ràng để bảo đảm công nghệ này được phát triển, sử dụng một cách công bằng, minh bạch, an toàn và có trách nhiệm, hướng đến mục tiêu bảo vệ nhân phẩm, quyền tự do và lợi ích chính đáng của con người.

Ở tầm khái quát, có thể phân loại những rủi ro mà AI tạo ra trong giáo dục thành 5 nhóm. Thứ nhất, rủi ro kỹ thuật đến từ dữ liệu sai lệch hoặc thuật toán lỗi, dẫn đến kết quả không chính xác. Thứ hai, rủi ro xã hội xuất hiện khi công nghệ củng cố định kiến và tái tạo bất công. Thứ ba, rủi ro pháp lý liên quan đến bản quyền và dữ liệu cá nhân. Thứ tư, rủi ro môi trường thể hiện ở năng lượng khổng lồ tiêu thụ trong quá trình huấn luyện những mô hình lớn. Cuối cùng, vấn đề quan trọng nhất là rủi ro đạo đức, khi công nghệ bị dùng để thao túng dư luận, phát tán thông tin giả hoặc tạo sản phẩm giả mạo gây nhầm lẫn.

Để phát huy lợi ích và hạn chế rủi ro, cần những giải pháp đồng bộ ở nhiều cấp độ, trong đó, giáo dục đóng vai trò nền tảng. Việc giảng dạy về đạo đức trong AI nên được đưa vào chương trình học từ phổ thông đến đại học. Học sinh, sinh viên được trang bị kỹ năng tư duy phản biện, khả năng nhận diện thông tin sai lệch và hiểu biết cơ bản về công nghệ để không bị dẫn dắt.

Bên cạnh đó, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn và cơ chế kiểm định. Các công cụ AI trong giáo dục phải được đánh giá định kỳ, dựa trên tiêu chí minh bạch, công bằng và an toàn. Hoạt động này giúp các cơ sở giáo dục chủ động quản lý và sử dụng công nghệ đúng hướng. Đặc biệt, hành lang pháp lý là yếu tố then chốt. Ngành giáo dục có thể áp dụng các biện pháp “mềm” như khuyến nghị, quy tắc ứng xử, kết hợp với biện pháp “cứng” là luật pháp với chế tài rõ ràng. Những hành vi lợi dụng AI để tạo sản phẩm giả mạo, thao túng hoặc vi phạm quyền riêng tư phải bị ngăn chặn và xử lý nghiêm minh.

Điều quan trọng không phải là né tránh công nghệ, mà là biết cách sử dụng một cách đúng đắn và nhân văn. Đạo đức trong AI chính là nền tảng để giáo dục số phát triển bền vững. Người phát triển công nghệ phải chịu trách nhiệm với sản phẩm của mình; người sử dụng cần hiểu biết để không bị lệ thuộc; Nhà nước cần có chính sách và luật pháp để bảo đảm công nghệ phục vụ lợi ích xã hội. Khi đó, giáo dục số mới thực sự trở thành động lực để Việt Nam phát triển bền vững, hội nhập sâu rộng và vững bước trong kỷ nguyên mới

PGS-TS NGUYỄN VĂN VŨ

Quan tâm bồi dưỡng giáo viên

Hiệu trưởng Trường Mầm non Hoa Lư (phường Sài Gòn, TPHCM) Trần Thị Trang cho biết, nhà trường luôn đề cao tính minh bạch, kiểm soát nội dung và mục đích sử dụng AI trong từng hoạt động giảng dạy của giáo viên. “Chúng tôi không khuyến khích giáo viên sao chép hay lạm dụng công nghệ mà hướng đến việc sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ sáng tạo. Các thầy cô được hướng dẫn cách khai thác tài nguyên số một cách có chọn lọc, kết hợp với phương pháp dạy học truyền thống để đảm bảo sự cân bằng giữa các phương pháp giảng dạy. Mỗi hoạt động đều được thiết kế với mục tiêu cụ thể, tránh lạm dụng công nghệ vì sẽ gây quá tải hoặc mất tập trung đối với học sinh”, cô Trần Thị Trang chia sẻ.

Ở góc độ khác, theo cô Nguyễn Hồ Bảo Châu, giáo viên Trường Mầm non Vàng Anh (phường Chợ Quán, TPHCM), mặt tích cực của công nghệ là sự hấp dẫn, dễ dàng thu hút học sinh nhưng mặt trái là khiến các em có xu hướng làm việc cá nhân nhiều hơn. Do đó, giáo viên cần linh hoạt tổ chức các hoạt động để trẻ vừa phát huy được năng lực cá nhân vừa có kỹ năng giao tiếp, trao đổi và làm việc nhóm; chủ động chọn lọc, tìm công cụ dạy học phù hợp với năng lực bản thân và đối tượng học sinh đang hướng đến. Dĩ nhiên, nếu quá lạm dụng AI, bản thân giáo viên cũng mất dần khả năng tư duy ý tưởng và sáng tạo, trở nên phụ thuộc vào “thực đơn” dọn sẵn từ các phần mềm công nghệ.

Theo Giám đốc Sở GD-ĐT TPHCM Nguyễn Văn Hiếu, trước mắt chưa thể áp dụng sâu rộng AI tại tất cả cơ sở giáo dục trên toàn thành phố mà sẽ tập trung ở một số đơn vị có đủ điều kiện thực hiện, tiến đến mở rộng ở các trường khác. Bên cạnh đó, ngành giáo dục phải bắt đầu từ việc đào tạo, bồi dưỡng bài bản giáo viên từ trường sư phạm, thông qua nguồn ngân sách thành phố để có đủ nguồn lực triển khai AI một cách hiệu quả.